Sebastianus

Pronkstukken van de kerkinventaris

Sint Sebastianus was een Romeinse soldaat die leefde in de derde eeuw. Volgens de overlevering zou hij een vertrouweling zijn geweest van keizer Diocletianus (284-305). Als christen stond hij geloofsgenoten bij die leden onder de vervolgingen van de keizer. Toen die ontdekte dat Sebastianus christen was, liet hij hem arresteren. Soldaten bonden hem naakt aan een boom of paal hebben vast en doorzeefden zijn lichaam vervolgens met pijlen. Hij werd voor dood achtergelaten, maar de Heilige Irene ontdekte dat hij nog leefde. Dankzij haar goede zorgen herstelde Sebastianus. Toen hij korte tijd later in het openbaar ageerde tegen de christenvervolgingen werd hij opnieuw gearresteerd en ten slotte doodgeknuppeld.

Het lichaam van Sebastianus werd begraven naast dat van paus Fabianus. Al kort na zijn dood werd Sebastianus in het huidige Italië vereerd als een heilige. In de daaropvolgende eeuwen verspreidde zijn verering zich over de rest van Europa en Noord-Afrika. In de middeleeuwen nam zijn populariteit een grote vlucht, eerst en vooral vanwege zijn ongekende dienstbaarheid aan God. Hij genoot tevens aanzien als een van de pestheiligen, die de bevolking beschermden tegen de pest en andere ziekten. De pijlen waarmee Sebastianus vaak wordt afgebeeld zijn dan ook niet alleen een verwijzing naar de martelingen die hij moest doorstaan, maar refereren tevens aan de pest: de pijl gold als symbool voor deze ziekte.

Sint Sebastianus is patroonheilige van onder meer schutters, soldaten, jagers en wapenfabrikanten. In Horst waren het waarschijnlijk schutters die hem vereerden. De kerk kende in de late middeleeuwen een aan de heilige toegewijd altaar. Het wordt voor het eerst genoemd in een document uit 1522. Het stond aan de evangeliezijde in de noordbeuk van de kerk. De oudst bekende vermelding van een Sint-Sebastianusbroederschap in Horst dateert uit 1587. Het lijkt erop dat de broederschap een schutterij was, met eerder een militair dan een religieus karakter. Een aanwijzing hiervoor vormt de keuze voor een met pijlen doorboorde Romeinse soldaat als patroonheilige.

Een verklaring uit 1608 maakt duidelijk dat het laten lezen van een mis aan het Sint-Sebastianusaltaar tot de verplichtingen van de broederschap behoorde. In 1666 was het altaar afgebroken. De eraan verbonden kerkelijke diensten waren overgebracht naar het Onze-Lieve-Vrouwealtaar. Het beeld van de heilige stond toen op een biechtstoel. De broederschap is op z’n laatst in de negentiende eeuw opgeheven.

Sebastianus wordt gewoonlijk op twee verschillende wijzen afgebeeld: als strijder (Romeins soldaat of ridder) of vastgebonden aan een boom, doorboord met pijlen. Het Horster beeld is een exponent van laatstgenoemde wijze van verbeelding. De heilige staat op een bruin voetstuk in de vorm van een heuveltje. Enigszins verscholen in een holte daarvan ligt een eveneens bruin dier, naar het zich laat aanzien een hondje.

Het beeld werd in 1921 voor veertig gulden voorzien van een nieuwe polychromie. Dit bedrag werd betaald uit ontvangen giften voor versiering van de kerk. Aan het eind van de vorige eeuw bleek het beeld nog in zo’n goede conditie te verkeren, dat kon worden volstaan met een in 2001 uitgevoerde schoonmaakbeurt.

Het beeld wordt toegeschreven aan het atelier van de Meester van Elsloo. De pose, het wat hoekige hoofd en de weelderige haardos van de heilige hebben wel eens geleid tot vergelijkingen met de Johannes van een kruisgroep in het Belgisch-Limburgse Beek.